Temizlik, sağlıklı birey olabilmenin temel ögelerindendir. Yaşadığımız çevrede birçok mikroorganizmayla her an karşı karşıya kalmaktayız. Dezenfeksiyon, insanlarda hastalık yapıcı mikroorganizmaları çeşitli yöntemler kullanarak yok etme işlemidir.
Dezenfeksiyonun tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Örneğin suyun bakır ve gümüş kaplarda saklanması, suyun kaynatılması gibi uygulamalar bilinçsizce de olsa tarihin eski devirlerinden başlayarak yapılan dezenfeksiyon işlemleridir. 1800’lü yıllarda tifo, dizanteri gibi salgın hastalıkların önlenmesinde yavaş kum filtresi gibi arıtma uygulamalarının yararı olduğu belirlenmiştir. Gerçek anlamda dezenfeksiyon ilk defa 1904 yılında bir tifo salgınında sodyum hipoklorit ile klorlama yapılarak önlenmesiyle başlanmış ve dezenfeksiyon uygulamaları hızla yaygınlaşmıştır.
Dezenfeksiyon işlemi daha çok hastanelerde gerçekleştirilir. Yapılma nedeni örneğin diş tedavisinde kullanılan bir araç gereci dezenfeksiyon işlemine tabi tutmadan başka bir hastada kullanmak mikroorganizmaların o hastaya geçmesine neden olur.
Dezenfeksiyon işleminden önce mutlaka mekanik temizlik yapılmalıdır. Aksi takdirde dezenfeksiyon işlemi yeterince etkin olmayacaktır. Dezenfeksiyon işleminde kullanılan maddeler temizlik malzemesi değildir ve bu amaçla kullanılmamasına dikkat edilmelidir. Kimyasal dezenfektanlar doğru olarak kullanıldığında dezenfeksiyon işlemi için kullanılan en değerli maddelerdir. Bu amacın dışına çıkıldığında bu iş için sarf edilen zaman ve para boşa gitmiş olacaktır. Ayrıca belirtilen yoğunluğun üzerinde kullanıldıklarında insan sağlığıyla ilgili sakıncalar ortaya çıkar. Buna örnek verecek olursak; su dezenfeksiyonunun daha etkin olması için suya daha fazla klor katılmasının yanlışlığını verebiliriz.
Dezenfeksiyon ve Antisepsi ile İlgili kavramlar
- Dezenfeksiyon : Bir cismin ya da maddenin patojen (hastalık yapıcı) mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir. Bazı bakteri sporları dezenfeksiyon sonrası canlı kalabilir.
- Dezenfektan : Dezenfeksiyon işleminde kullanılan kimyasal maddelerdir.
- Sterilizasyon: Herhangi bir cismin veya maddenin birlikte bulunduğu tüm mikroorganizmaların her türlü canlı şekillerinden tamamen arındırılması işlemidir. Sterilizasyon kesin bir ifadedir. Bir nesne veya ortam ya sterildir ya da değildir.
- Steril: Sterilizasyon işlemi sonucu mikropsuz hâle gelen madde veya cisme denir.
- Kontaminasyon: Steril ve dezenfekte edilmiş materyale mikroorganizmaların bulaşmasına denir.
- Dekontaminasyon: Bir materyalin, ekipmanın veya ortamın tehlikeli (biyolojik, kimyasal, radyoaktif, vb.) maddelerden arındırılarak güvenli hâle getirilmesidir. Mikrobiyolojik açıdan bu 3 yolla sağlanabilir; Temizlik Dezenfeksiyon Sterilizasyon
- Temizlik: Su, enzimatit, çözücüler ve deterjanlar yardımıyla bir nesnedeki yabancı materyalin uzaklaştırılmasıdır. Mikroorganizmaların kuru ortamda üremesi azaldığından her temizlikten sonra mutlaka kurulama yapılmalıdır.
- Asepsi: Belirli bir alanın ve kullanılacak araç gereçlerin kimyasal maddeler yardımıyla mikroorganizmalardan arındırılma işlemidir.
- Antisepsi: Patojen mikroorganizmaları öldürmek veya çoğalmalarını önlemek için vücut yüzeyine yerel olarak kimyasal maddelerin uygulanmasıdır.
- El antisepsi: El yıkama mikroorganizmaların bireyler arası transferini engelleyen en önemli işlemlerden biridir. Su, sabun / antiseptik madde yeterlidir. Günlük hayatta 30 saniye elleri sabunladıktan sonra durulamak yeterlidir. Hasta ile temastan önce ve sonra, hastaya ait vücut sıvılarıyla kontamine bütün maddelerle temas hâlinde el antisepsisine mutlaka uyulmalıdır.
- Antiseptik: Mikroorganizmalar üzerine uygulandığında üremelerini önleyerek veya öldürerek onları zararsız hâle getiren özellikle canlı dokulara uygulanabilen maddelerdir.
- Spor ve sporosidler: Bakteri için ortam koşulları elverişsiz hâle gelmiş ise, bu bakterilerden bazıları spor denilen dirençli yapılara dönüşür. Sporlar fiziksel ve kimyasal çevre etkenlerine karşı daha dayanıklı yapılardır. Böylece kimyasal maddelerin yani dezenfektanların hücre içerisine ulaşarak tahrip etmesini zorlaştırmış olurlar. Bu tür mikroorganizmaları da tahrip eden dezenfektanlar sporisid etkili dezenfektanlardır.
- Bakterisit (Jermisit): Bakteriler üzerinde öldürücü etkinlik gösteren maddelere denir.
- Bakteriostatik: Bakteriler üzerine üremeyi durdurucu etki yapan maddelere denir.
- Fungusit: Mantar öldürücü anlamına gelmektedir.
- Fungistatik: Mantarların üremesini durdurucu anlamını taşır.
- Virüsit: Virüsleri öldürücü anlamına gelmektedir.
- Sepsis: Patojen mikroorganizmaların canlı dokuda üreyerek yayılmasıdır.
- Septisemi: Mikroorganizmaların kan dolaşımına geçerek üremesi sonucunda ateş oluşturmasıdır.
- Bakteriyemi: Bakterinin kanda bulunması hâlidir.
- Viremi: Virüslerin kanda bulunması hâlidir.
- Piyemi: Daha çok irin oluşturucu mikroorganizmaların vücudun çeşitli bölgelerine yerleşerek lokalize apseler oluşturması ve kanda bulunmaları durumudur.