Mikroorganizmaların korunmuş bir alana bulaşmalarının önlenmesi ve bunun devamlılığının sağlanmasına asepsi, bu amaçla yapılan işlemlerin tamamına da aseptik teknik denir. Mikrobiyoloji uygulamalarında mikroorganizmalardan uzak ve arındırılmış koşullarda çalışmak ancak aseptik teknik ile sağlanır.
Aseptik tekniğin amaçları;
- İncelenmek istenilen kültürlere çevreden diğer istenmeyen ve incelemeyi yanıltacak mikroorganizmaların bulaşmasını (kontaminasyonunu) ve kültürün karışık bir kültür halini almasını önlemek,
- Kültürdeki mikroorganizmaların özellikle patojen olabileceklerin çevreye ve laboratuvarda çalışanlara bulaşmasını önlemek,
- Laboratuvar çalışma güvenliğini sağlanmaktır.
Laboratuvar çalışmalarında kontaminasyon tehlikesi her zaman vardır. Bu nedenle aseptik ortamlarda çalışma kurallarına ve önerilere uygun çalışılmalıdır. Aseptik ortam oluşturulabilmesi için çalışma alanlarının temizliği, dezenfeksiyonu sağlanmalı ve çalışmalar daima bek alevi altında yapılmalıdır.
Aseptik Teknikle İlgili Tanımlar
Asepsi: kullanılacak alet ve malzemenin veya bulunulan mekânın, hastalığa neden olan mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir. Diğer bir ifade ile mikroorganizmaların korunmuş bir alana bulaşmalarının önlenmesi ve bunun devamlılığının sağlanmasına asepsi denir. Bir ortam mikrop içeriyorsa septik, içermiyorsa aseptik ortam olarak tanımlanır. Ameliyat gibi tıbbi girişimler ve mikrobiyoloji laboratuvar çalışmaları aseptik ortamlarda yapılmalıdır.
Antisepsi; canlı doku üzerindeki veya içindeki patojen mikroorganizmaların öldürülmesi veya üremelerinin engellenmesidir.
Antiseptik; antisepsi işleminde kullanılan kimyasal maddelerdir. Canlı doku üzerindeki veya içindeki mikroorganizmaların öldürülmesi veya üremelerinin engellenmesi için kullanılan kimyasal ürünlerdir. Canlı dokulara zarar vermemelidir.
Mikrobiyosidal Madde (Bakterisid, Fungusid, Virüsid vb.): Mikroorganizmalar üzerinde öldürücü etki gösteren maddelere mikro biyosidal madde denir. Genel olarak her hangi bir canlı türü isminin sonuna “-sid” eki getirilmişse o canlı türü üzerinde öldürücü etki gösteren madde anlamına gelir. Bakterisid, bakteriler; virüsid, virüsler; fungisid, funguslar üzerinde öldürücü etki gösteren madde anlamına gelmektedir.
Temizlik: Kir ve organik maddelerin mekanik olarak uzaklaştırılması işlemidir. Temizlik; su, deterjan veya enzimatik ürün yardımı ile yapılır.
Sterilizasyon: Bir maddenin; üzerinde veya içinde bulunan tüm mikroorganizmalardan arındırılması işlemine, sterilizasyon denir. Bu işlem sonrasında hastalık yapan ve yapmayan tüm mikroorganizmalar öldürülmekte veya uzaklaştırılmaktadır. Sterilizasyon işlemi yapılmış materyale de steril denir.
Dezenfeksiyon: Cansız bir nesne üzerinde bakteri sporları hariç patojen mikroorganizmaların yok edilmesine dezenfeksiyon denir. Bu iş için kullanılan kimyasal maddelere de dezenfektan denir.
Kontaminasyon: Kirlenme, bulaşma anlamına gelir. İstenmeyen bir mikroorganizmanın ya da hastalık etmeninin bulaşmasıdır.
Dekontaminasyon: Cansız maddelerin emniyetle kullanılmasını sağlamak amacıyla patojen mikroorganizmaların uzaklaştırılması veya yok edilmesi işlemidir.
Enfeksiyon: Hastalık yapıcı mikroorganizmanın canlıya bulaşması ve canlı üzerinde üreyerek canlıda meydana getirdiği rahatsızlıklara verilen genel isimdir.
Sterilizasyon ve dezenfeksiyon arasındaki tek fark dezenfeksiyonun sporlar üzerinde etkisiz olması gibi gözükse de aslında olay biraz daha karmaşıktır. Örneğin, dezenfeksiyon amacıyla kullanılan ve yüksek düzeyde dezenfeksiyon sağlayan bazı maddeler uzun süre uygulandıklarında sporları da öldürebilir.